Czy dzieci mogą stosować elektrolity i kiedy po nie sięgać?

Czym jest gospodarka wodno-elektrolitowa i dlaczego jest ważna?

Dziecięcy organizm zawiera więcej wody, niż ciało osoby dorosłej. Z tego powodu dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, są szczególnie wrażliwe na zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Co to oznacza? Mówiąc najprościej – w organizmie malucha powinna się znajdować odpowiednia ilość wody i sodu oraz potasu – elektrolitów, które są ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.¹

Elektrolity – co to właściwie jest?

Elektrolity to pierwiastki, które naturalnie występują w organizmie w postaci jonów – to znaczy, że mają ładunek elektryczny. Do najważniejszych elektrolitów należą sód, potas, wapń, magnez oraz chlorki. Ich głównym zadaniem jest utrzymywanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego wewnątrz i na zewnątrz komórek. To pozwala na prawidłowe funkcjonowanie tkanek i narządów. Elektrolity uczestniczą także w procesach przekazywania impulsów elektrycznych, które umożliwiają pracę nerwów i mięśni, w tym mięśnia sercowego. Dzięki nim organizm jest w stanie także utrzymać równowagę kwasowo-zasadową.^2,3

Przyczyny utraty wody i elektrolitów

Dzieci, zwłaszcza niemowlęta i maluchy, mają procentowo więcej wody w ciele niż dorośli. Krąży po organizmie malucha – część znajduje się wewnątrz komórek, część poza nimi, np. we krwi czy w płynach otaczających narządy. Jeśli w którymś z tych miejsc zaczyna jej brakować, może to zaburzyć równowagę wodno-elektrolitową². Do najczęstszych przyczyn tego stanu należą¹:

• infekcje przewodu pokarmowego, które powodują biegunki i/lub wymioty;
• gorączki i intensywne pocenie się;
• choroby przewlekłe, takie jak nietolerancje pokarmowe, zaburzenia wchłaniania;
• czynniki środowiskowe, np. niedostateczne spożycie płynów, upały, błędy w karmieniu piersią.

Objawy odwodnienia u dziecka

Odwodnienie u dziecka, zwłaszcza niemowlęcia, może rozwijać się szybko i być groźne dla zdrowia. W zależności od stopnia nasilenia, objawy mogą się różnić.

Przy lekkim odwodnieniu dziecko jest w dobrej kondycji, pije normalnie, ma lekko zmniejszoną ilość moczu, a jego skóra i błony śluzowe są jeszcze wilgotne. Odwodnienie umiarkowane objawia się osłabieniem, suchością w ustach, chłodnymi kończynami i mniejszą ilością moczu. Skóra traci swoją elastyczność – fałd skórny rozprostowuje się wolniej. Z kolei ciężkie odwodnienie to stan alarmowy: dziecko może być senne, mieć suche usta, zimne kończyny, nie łzawi podczas płaczu i oddaje bardzo mało moczu. Zazwyczaj ma przyspieszony oddech i wiotką skórę¹.

Jak temu zapobiec?

Aby zapobiec odwodnieniu, najważniejsze jest dbanie o odpowiednią podaż płynów. O ile starsze dzieci są w stanie zasygnalizować, że są spragnione, o tyle niemowlęta są uzależnione od swoich opiekunów. Zapotrzebowanie na wodę u dzieci zależy od ich masy ciała i wieku, a największe jest u niemowląt. Dziecko ważące do 10 kg potrzebuje około 100 ml wody na każdy kilogram masy ciała. Starsze dzieci – od około 1 do 1,5 litra dziennie⁴. W czasie gorączki, biegunki, wymiotów czy upałów zapotrzebowanie na płyny rośnie.

Jednak gdy dojdzie do odwodnienia, ważne jest odpowiednie postępowanie. Zasada ogólna mówi, że im poważniejsze odwodnienie, tym szybsze powinno być jego wyrównywanie. W łagodnych przypadkach pomocne może być podawanie dostępnych w aptece płynów nawadniających. Przy nasilonych objawach natychmiast skontaktuj się z lekarzem lub udaj się do szpitala.

Elektrolity dla dzieci – kiedy je stosować

Elektrolity to zwyczajowa nazwa, która jest stosowana w celu określenia preparatów zawierających minerały i które służą to uzupełnienia tego, co organizm utracił – płynów i pierwiastków. Zatem po elektrolity dla dzieci warto sięgać we wszystkich omówionych sytuacjach, które mogą prowadzić do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej (biegunki, wymioty, gorączka, upały i intensywne pocenie się). Preparaty dostępne w aptekach mogą mieć formę gotowych roztworów – płynów, zawierających składniki mineralne i glukozę, saszetek z proszkiem do rozpuszczenia w wodzie lub tabletek musujących. Te ostatnie zazwyczaj przeznaczone są dla starszych dzieci.

Jak podawać doustne płyny nawadniające dla dzieci?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca stosowanie specjalnych doustnych płynów nawadniających (ORS) jako podstawowego środka do uzupełnienia płynów i elektrolitów w przypadku ostrej biegunki i/lub wymiotów – zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Preparaty te zawierają m.in. chlorek sodu, cytrynian potasu oraz glukozę, która wspomaga wchłanianie elektrolitów w jelitach⁵.

Zgodnie z zaleceniami WHO, ilość płynu podawanego po każdym luźnym stolcu zależy od wieku dziecka⁶:

• dzieci <2 lat: do ½ szklanki ORS,
• dzieci 2–10 lat: do 1 szklanki,
• starsze dzieci i dorośli: dowolna ilość, według potrzeb.

Jak przygotować domowe płyny nawadniające?

Jeśli nie masz pod ręką gotowego preparatu nawadniającego, możesz przygotować domowy roztwór, który pomoże uzupełnić utracone płyny i elektrolity. Wykorzystaj prostą recepturę: wystarczy wymieszać 1 litr przegotowanej lub butelkowanej wody z 6 płaskimi łyżeczkami cukru oraz 1 płaską łyżeczką soli. Roztwór powinien mieć delikatnie słony smak – przypominający łzy⁶.

Źródła:

1. Tkaczyk, M. (2018). Algorytm postępowania z dzieckiem odwodnionym. Pediatria po Dyplomie, 2.
2. Metheny, Norma. Fluid and electrolyte balance. Jones & Bartlett Publishers, 2012. s. 13, 24, 3-5: https://books.google.it/books?hl=pl&lr=&id=6UNGDx4ifDcC&oi=fnd&pg=PP2&dq=electrolyte&ots=_ddRuIORx1&sig=XIkBTOyouBYO3ndwDYYxsctkN3E&redir_esc=y#v=onepage&q=electrolyte&f=false
3. Jarosz, M., Szponar, L., Rychlik, E., & Wierzejska, R. (2012). Woda i elektrolity. Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja, 146-150.
4. Gospodarka wodna w: Podręcznik pediatrii, Zaburzenia gospodarki wodno‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej, Fizjologia i podstawy diagnostyki, Medycyna Praktyczna: [Dostęp online: 24.04.2025]
5. World Health Organization. (2006). Oral rehydration salts: Production of the new ORS. In Oral rehydration salts: production of the new ORS.
6. Co robić, gdy pojawi się biegunka – zalecenia WHO, Medycyna Praktyczna – aktualności na pacjentów: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/77618,co-nalezy-jesc-i-pic-zeby-powstrzymac-dlugo-trwajaca-biegunke [Dostęp online: 24.04.2025]