Co to są elektrolity i jakie pełnią funkcje?
Elektrolity to substancje mineralne, które w organizmie przyjmują postać jonów – czyli cząsteczek o dodatnim lub ujemnym ładunku elektrycznym. Odpowiadają one za prawidłowe funkcjonowanie wielu ważnych procesów fizjologicznych. Dzięki nim możliwe jest przewodzenie impulsów elektrycznych do komórek nerwowych, prawidłowa praca mięśni (w tym serca), utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej oraz odpowiednie nawodnienie komórek. Elektrolity uczestniczą również w regulacji ciśnienia osmotycznego, a tym samym wpływają na równowagę płynów w organizmie.1,2
Elektrolity – co to za pierwiastki konkretnie?
Do najważniejszych elektrolitów należą3:
- sód (Na⁺),
- potas (K⁺),
- wapń (Ca²⁺),
- magnez (Mg²⁺),
- chlorki (Cl⁻),
- fosforany (PO₄³⁻).
Przyczyny zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej
Zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej najczęściej pojawiają się w sytuacji, gdy organizm traci płyny – zarówno wodę, jak i elektrolity – w podobnych proporcjach. Jednym z powodów są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, którym towarzyszą biegunki czy wymioty. Przyczynia się do tego również nadmierne wydalanie moczu, na przykład w przebiegu nieleczonej cukrzycy lub po zastosowaniu leków moczopędnych. Równowagę może zaburzyć także gorączka i towarzyszące jej intensywne pocenie się, które zwiększa ucieczkę wody przez skórę i drogi oddechowe. Wśród możliwych przyczyn znajduje się też intensywny wysiłek fizyczny czy upały – szczególnie jeśli nie zadbasz o odpowiednie nawodnienie. We wszystkich tych przypadkach organizm traci nie tylko wodę, ale także cenne jony – a to z kolei może prowadzić do odwodnienia i poważnych zaburzeń pracy całego organizmu1.
Objawy za małej ilości elektrolitów – kiedy rozważyć badania?
Niedobór elektrolitów może objawiać się w różnorodny sposób, a niepokojące symptomy często są sygnałem do wykonania odpowiednich badań. Do najczęstszych symptomów należą:
- niestabilne ciśnienie tętnicze i zaburzenia rytmu serca, takie jak szybkie tętno w spoczynku,
- zawroty głowy,
- osłabienie,
- senność,
- trudności z koncentracją.
Niewystarczająca ilość elektrolitów może powodować także mrowienie, drętwienie, skurcze i bóle mięśni. U niektórych osób pojawiają się obrzęki kończyn, zaburzenia równowagi, problemy ze snem, a nawet stany pobudzenia czy drgawki.
Badanie poziomu elektrolitów można wykonać nawet bez wyraźnych objawów, np. gdy jesteś po przebytej biegunce, wymiotach czy podczas przyjmowania leków moczopędnych. Pomoże Ci to upewnić się, czy wszystko jest w normie3.
Elektrolity – badanie laboratoryjne
Badanie laboratoryjne stężenia elektrolitów można przeprowadzić zarówno z krwi, jak i z kału – w zależności od objawów i podejrzeń. Oba testy dostarczają cennych informacji na temat równowagi elektrolitowej organizmu, ale mają nieco inne zastosowania diagnostyczne.
Elektrolity – badania z krwi
Jonogram to podstawowe badanie laboratoryjne pozwalające ocenić poziom elektrolitów w surowicy krwi. Najczęściej oznaczane są stężenia sodu (Na⁺), potasu (K⁺), chlorków (Cl⁻), wapnia (Ca²⁺), magnezu (Mg²⁺) oraz fosforanów (PO₄³⁻). Badanie wykonywane jest z próbki krwi żylnej i zwykle nie wymaga specjalnego przygotowania – choć często zlecane jest razem z innymi testami, do których potrzebne jest bycie na czczo3.
Badanie stężenia elektrolitów i osmolalności w kale
Badanie kału pod kątem elektrolitów oraz jego osmolalności wykonuje się przede wszystkim w diagnostyce przewlekłej biegunki, zwłaszcza gdy inne przyczyny (infekcje, stany zapalne, nowotwory) zostały już wykluczone. Kał zawiera wodę, niestrawione resztki pokarmowe, bakterie oraz jony, które mogą być nadmiernie tracone lub zatrzymywane w wyniku zaburzeń wchłaniania.
Osmolalność kału to wskaźnik, który pozwala ocenić, czy biegunka ma charakter osmotyczny – czyli czy występuje na skutek obecności w jelicie substancji upośledzających wchłanianie wody (np. niektórych leków przeczyszczających czy niestrawionych cukrów). Elektrolity oznaczane są z wykorzystaniem elektrod jonoselektywnych, a osmolalność – przy pomocy osmometru lub obliczeń wzorowych. Badanie przeprowadza się na podstawie próbki kału dostarczonej do laboratorium – nie należy wcześniej stosować środków przeczyszczających ani wlewek doodbytniczych4.
Elektrolity – na co są preparaty elektrolitowe dostępne w aptekach?
Elektrolity występują naturalnie w organizmie i są niezbędne do jego właściwego funkcjonowania. W niektórych sytuacjach może być ich jednak za mało. W aptekach dostępne są preparaty w formie saszetek do rozpuszczenia lub tabletek musujących, które zawierają m.in. elektrolity. Na co są wskazane? Otóż ich zadaniem jest uzupełnienie płynów i składników mineralnych, które organizm traci w wyniku mp. biegunki, wymiotów, gorączki czy odwodnienia.
Innym rodzajem preparatów, które są zalecane przez WHO5 jako podstawowa metoda nawadniania przy ostrych biegunkach – zarówno u dzieci, jak i dorosłych – są doustne preparaty nawadniające (ORS). Obok rekomendowanych elektrolitów, takich jak chlorek sodu czy cytrynian potasu, znajduje się także glukoza, która m.in. ułatwia wchłanianie tych substancji.
Źródła:
1 Metheny, Norma. Fluid and electrolyte balance. Jones & Bartlett Publishers, 2012. s. 13, 24, 31-32: https://books.google.it/books?hl=pl&lr=&id=6UNGDx4ifDcC&oi=fnd&pg=PP2&dq=electrolyte&ots=_ddRuIORx1&sig=XIkBTOyouBYO3ndwDYYxsctkN3E&redir_esc=y#v=onepage&q=electrolyte&f=false
2 Jarosz, M., Szponar, L., Rychlik, E., & Wierzejska, R. (2012). Woda i elektrolity. Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja, 143.
3 Wiercińska M., Jonogram – badanie stężenia elektrolitów we krwi, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99724,jonogram-badanie-stezenia-elektrolitow-we-krwi [Dostęp online: 10.04.2025]
4 Przybylka-Feluś M., Stężenie elektrolitów w kale i osmolalność kału, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/168454,stezenie-elektrolitow-w-kale-i-osmolalnosc-kalu [Dostęp online: 10.04.2025]
5 World Health Organization. (2006). Oral rehydration salts: Production of the new ORS. In Oral rehydration salts: production of the new ORS.
