Jak działają elektrolity? Czym są, jak je uzupełnić i na co pomagają?

Równowaga wodno-elektrolitowa w organizmie człowieka

Równowaga elektrolitowa i objętościowa płynów ustrojowych ma olbrzymie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Elektrolity, takie jak sód, potas czy chlorki, odpowiadają za utrzymanie prawidłowego nawodnienia komórek, przewodnictwo nerwowe, pracę mięśni oraz równowagę kwasowo-zasadową. Nawet niewielkie zakłócenia w ich stężeniu mogą prowadzić do poważnych objawów klinicznych, takich jak zaburzenia rytmu serca, spadki ciśnienia tętniczego czy zaburzenia świadomości¹.

Na czym polegają zaburzenia równowagi płynowo-elektrolitowej i jakie są tego przyczyny?

Zaburzenia objętości płynów ustrojowych – np. izotoniczny niedobór płynów (FVD, ang. fluid volume deficit) – polegają na jednoczesnej utracie wody i elektrolitów w zbliżonych proporcjach, bez istotnych zmian w stężeniach elektrolitów w surowicy. Utrata płynów może wynikać z:¹

• zaburzeń przewodu pokarmowego, takich jak biegunki, wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, przetoki czy drenaże;
• nadmiernej diurezy (np. w cukrzycy, przy podaniu hiperosmolarnego żywienia dojelitowego);
• gorączki i nadmiernego pocenia się, które zwiększają utratę wody przez skórę i drogi oddechowe;
• niedostatecznego spożycia płynów, np. w przebiegu anoreksji, nudności, depresji, czy w sytuacji ograniczonego dostępu do wody (np. u pacjentów z ograniczoną mobilnością lub zaburzeniami neurologicznymi).

Elektrolity – jak działają?

Elektrolity działanie mają szerokie, kompleksowo wspierając zdrowie organizmu. To jony pierwiastków, które odpowiadają za wiele procesów fizjologicznych. Wpływają m.in. na przewodzenie impulsów elektrycznych pomiędzy komórkami nerwowymi³. Do najważniejszych elektrolitów należą jony sodu, potasu, wapnia oraz chlorków.

Na co pomagają elektrolity?

Rozważania na temat tego, na co pomagają elektrolity czy jakie działanie mają elektrolity, powinny rozpocząć się od tego, za co odpowiadają. Wszystkie te jony pierwiastków naturalnie występują w organizmie człowieka. Ich główną funkcją jest utrzymywanie równowagi wodno-elektrolitowej, która jest niezbędne do stabilizacji ciśnienia osmotycznego, prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśniowego oraz serca.

Elektrolity są także odpowiedzialne za regulację poziomu pH i uczestniczą w procesach metabolicznych, takich jak produkcja energii czy krzepnięcie krwi.^2,3 W sytuacji, gdy z różnych przyczyn jest ich za mało – np. wskutek biegunki lub wymiotów prowadzących do odwodnienia – wszystkie te procesy stają się zaburzone.¹ Wówczas preparaty dostępne w aptekach, które zawierają te pierwiastki, pomagają przywrócić harmonijne funkcjonowanie organizmu.

Czy warto pić elektrolity w przypadku zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej?

W przypadku zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej zdecydowanie warto sięgnąć po elektrolity. Utrata wody i składników mineralnych, szczególnie w wyniku biegunki, wymiotów, gorączki lub nadmiernego pocenia się, może prowadzić do szeregu nieprzyjemnych i groźnych objawów.

Objawy odwodnienia i braku elektrolitów w organizmie

Jednym z pierwszych sygnałów jest szybki spadek masy ciała – już 2-8% ubytku może świadczyć o znacznej utracie płynów.¹ Odwodnieniu często towarzyszy suchość błon śluzowych oraz zmniejszone napięcie skóry i języka, które wynika z niedoboru płynów w przestrzeni śródmiąższowej. W takiej sytuacji może również wystąpić skąpomocz.

Charakterystycznym objawem zaburzeń objętości płynów jest także spadek ciśnienia tętniczego po zmianie pozycji ciała (tzw. hipotensja ortostatyczna), któremu często towarzyszy szybki, słaby puls. Zmniejszenie przepływu krwi do kończyn może powodować ich ochłodzenie oraz spowolnienie powrotu kapilarnego. W bardziej zaawansowanych przypadkach pojawiają się objawy neurologiczne – splątanie, osłabienie, zaburzenia świadomości – wynikające z niedostatecznego ukrwienia mózgu.

W przypadku odwodnienia organizm – poza wodą – potrzebuje również sodu, potasu i innych jonów, by utrzymać prawidłowe funkcje komórek¹.

Jak szybko działają elektrolity?

Elektrolity zaczynają działać stosunkowo szybko po podaniu, szczególnie jeśli przyjmowane są zgodnie z zaleceniami. W przypadku płynów nawadniających, takich jak roztwory z elektrolitami, ich korzystny wpływ jest zauważalny w ciągu pierwszych kilku godzin. Przez pierwsze 3-4 godziny intensywnego nawadniania organizm stopniowo uzupełnia utracone pierwiastki i pomaga przywrócić równowagę wodno-elektrolitową⁴.

Czy elektrolity są zdrowe, mimo zawartości glukozy?

Świadome i zdrowe odżywianie to nie tylko trend, ale norma w krajach rozwiniętych. Sprawdzanie wszystkich etykiet w poszukiwaniu niekorzystnych składników stanowi już niemal odruch bezwarunkowy, a glukoza i inne cukry proste w składzie stanowią czerwoną flagę” podczas dokonywania wyboru. Elektrolity, mimo że zawierają glukozę, są bezpieczne i zdrowe, pod warunkiem że stosuje się je zgodnie z zaleceniami. Jego obecność nie jest przypadkowa, bo cukier nie ma na celu poprawy smaku produktu. Glukoza wspomaga m.in. wchłanianie sodu i wody w jelicie cienkim. Zgodnie z zaleceniami WHO², odpowiednia ilość tego składnika w doustnych roztworach nawadniających jest niezbędna, ponieważ wpływa na skuteczność nawadniania, szczególnie w przypadku odwodnienia spowodowanego biegunką.

Źródła:

1. Metheny, Norma. Fluid and electrolyte balance. Jones & Bartlett Publishers, 2012. s. 13, 24, 31-32: https://books.google.it/books?hl=pl&lr=&id=6UNGDx4ifDcC&oi=fnd&pg=PP2&dq=electrolyte&ots=_ddRuIORx1&sig=XIkBTOyouBYO3ndwDYYxsctkN3E&redir_esc=y#v=onepage&q=electrolyte&f=false
2. World Health Organization. (2006). Oral rehydration salts: Production of the new ORS. In Oral rehydration salts: production of the new ORS.
3. Jarosz, M., Szponar, L., Rychlik, E., & Wierzejska, R. (2012). Woda i elektrolity. Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja, 143.
4. Etykieta produktu Stoperan Elektrolity: https://www.stoperan.pl/pdf/stoperan_elektrolity.pdf