Czym jest biegunka?
Biegunka to stan, w którym przewód pokarmowy wydala stolec o znacznie luźniejszej konsystencji niż zwykle. Może przyjmować formę półpłynną lub całkowicie wodnistą, a wypróżnienia zdarzają się częściej niż na co dzień. Oznacza to, że pojawiają się trzy lub więcej razy na dobę. To zaburzenie funkcji jelit, które zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni1.
Jakie są objawy biegunki?
Głównym objawem biegunki jest zwiększona częstotliwość oddawania stolca o zmienionej konsystencji, prowadząc do intensywnej utraty płynów i elektrolitów. Ich zbyt mała ilość może prowadzić do odwodnienia i ogólnego osłabienia organizmu. Często pojawiają się skurcze brzucha oraz dolegliwości bólowe. Nudności, a czasem nawet wymioty, potęgują problem, dodatkowo wpływając za zaburzenie równowagi wodno-elektrolitowej organizmu1.
Najczęstsze przyczyny biegunki
Najczęstszą przyczyną biegunki są infekcje jelitowe, wywołane głównie przez wirusy, rzadziej bakterie i pasożyty. Zdarza się, że biegunka pojawia się jako efekt uboczny antybiotykoterapii, która zakłóca naturalną równowagę mikroflory jelitowej. Inną przyczynę stanowią nietolerancje pokarmowe, na przykład nietolerancja laktozy. Za biegunki utrzymujące się przez kilka tygodni mogą odpowiadać przewlekłe schorzenia zapalne lub metaboliczne, które wymagają specjalistycznego leczenia1.
Biegunka i jej konsekwencje
Biegunka to jedno z najczęstszych schorzeń układu pokarmowego, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. Jej najbardziej niebezpiecznym skutkiem jest odwodnienie organizmu1.
Czym jest odwodnienie?
Odwodnienie to stan, w którym organizm traci nadmierne ilości wody i elektrolitów. W przypadku biegunki utrata płynów następuje bardzo szybko, a to może prowadzić do poważnych konsekwencji, takich jak2:
- osłabienie i zmniejszona aktywność,
- suchość w ustach i zmniejszone wydzielanie śliny,
- zapadnięte oczy i utrata elastyczności skóry,
- przyspieszone bicie serca i oddech,
- w skrajnych przypadkach – wstrząs i utrata przytomności, a nawet śmierć.
Rola nawadniania w leczeniu biegunki
Aby zapobiec odwodnieniu lub leczyć je na wczesnym etapie, ważne jest dostarczanie organizmowi odpowiednich płynów. Nawadnianie może odbywać się na dwa sposoby.
- Nawadnianie domowe – w łagodnych przypadkach biegunki można stosować tzw. domowe napoje nawadniające, czyli dostępne w domu płyny, takie jak woda, lekko posłodzona herbata czy bulion. Można również przygotować domowy roztwór soli i cukru3.
- Terapia nawadniająca (ORT – Oral Rehydration Therapy) – polega na podawaniu doustnych płynów nawadniających zawierających glukozę i elektrolity (ORS). Taka terapia jest zalecana przez WHO jako podstawowa metoda leczenia odwodnienia u dzieci i dorosłych3.
Czym są elektrolity i jaka jest ich rola?
Elektrolity to sole mineralne, które przewodzą impulsy nerwowe w organizmie i są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśniowego oraz utrzymania równowagi wodno-elektrolitowej. Do najważniejszych elektrolitów należą jony sodu i potasu. Uczestniczą one w regulacji ciśnienia osmotycznego, pracy serca, przewodnictwa nerwowego, krzepnięcia krwi oraz metabolizmu energetycznego4.
Elektrolit na biegunkę – zalecane płyny nawadniające
Najskuteczniejszym sposobem na szybkie uzupełnienie płynów jest stosowanie doustnych soli nawadniających (ORS – Oral Rehydration Salts). Jest to standaryzowana mieszanka glukozy i elektrolitów, opracowana przez WHO i UNICEF, która skutecznie zapobiega i leczy odwodnienie3.
Jakie elektrolity stosować przy biegunce?
Podczas biegunki organizm traci duże ilości wody i elektrolitów, a to zaburza równowagę wodno-elektrolitową. WHO zaleca stosowanie doustnych płynów nawadniających (ORS) o niskiej osmolarności, które zawierają 3:
- chlorku sodu – jest niezbędny dla zachowania równowagi płynów w organizmie oraz wspomaga wchłanianie wody w jelitach;
- chlorku potasu – wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mięśni i nerwów oraz przyczynia się do regulacji równowagi płynów;
- cytrynianu sodu – cytrynian pomaga w korekcji kwasicy, która może wystąpić w wyniku odwodnienia i biegunki.
Wybierając gotowy preparat, zwróć także uwagę na niską zawartość glukozy, która ułatwia wchłanianie sodu i wody w jelicie cienkim. Dzięki jej obecności w doustnych roztworach nawadniających (ORS), można nie tylko uzupełnić utracone płyny, ale także zmniejszyć objętość stolca.
Jak uzupełnić elektrolity po biegunce oraz w jej trakcie?
Aby zapobiegać i leczyć odwodnienie spowodowane biegunką, przede wszystkim należy pamiętać o regularnym piciu przegotowanej lub butelkowej wody. Ilość doustnego płynu nawadniającego należy dostosować do wieku. Dzieciom poniżej 2 lat podaje się do ½ szklanki (około 100–125 ml) po każdym luźnym wypróżnieniu, dzieciom w wieku 2-10 lat do 1 szklanki (około 200–250 ml), a dzieci starsze i dorośli mogą pić bez ograniczeń.
Jeśli nie masz dostępu do gotowych doustnych soli nawadniających (ORS), możesz przygotować domowy roztwór, rozpuszczając 6 łyżeczek cukru i 1 płaską łyżeczkę soli w 1 litrze bezpiecznej, przegotowanej lub butelkowanej wody. Płyny należy podawać regularnie, małymi łykami, szczególnie po każdym epizodzie biegunki.5
Źródła:
- Wiercińska M., Biegunka (rozwolnienie) – objawy, przyczyny, leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50644,biegunka [Dostęp online: 01.04.2025]
- Wiercińska M., Kudłacz P., Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/344290,objawy-odwodnienia-u-dzieci-i-doroslych [Dostęp online: 01.04.2025]
- World Health Organization. (2006). Oral rehydration salts: Production of the new ORS. In Oral rehydration salts: production of the new ORS.
- Jarosz, M., Szponar, L., Rychlik, E., & Wierzejska, R. (2012). Woda i elektrolity. Normy żywienia dla populacji polskiej–nowelizacja, 143.
- Co robić, gdy pojawi się biegunka – zalecenia WHO, Medycyna Praktyczna – aktualności na pacjentów: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/77618,co-nalezy-jesc-i-pic-zeby-powstrzymac-dlugo-trwajaca-biegunke [Dostęp online: 01.04.2025]
