Biegunka – czym jest i jak powstaje?
Biegunka to stan, w którym organizm wydala stolec o luźnej, półpłynnej lub wodnistej konsystencji, występujący częściej niż normalnie – zazwyczaj co najmniej 3 razy dziennie lub więcej. Dolegliwość ta może występować krótkotrwale lub przewlekle i bywa wynikiem różnych nieprawidłowości, które zachodzą w przewodzie pokarmowym. Biegunka stanowi sygnał, że w układzie pokarmowym doszło do zaburzenia równowagi wchłaniania lub wydzielania wody i elektrolitów.1 Najczęściej wywołują ją wirusy i bakterie, rzadziej pasożyty. Do nieinfekcyjnych przyczyn rozwolnienia należy m.in. antybiotykoterapia, przyjmowanie niektórych leków oraz nietolerancje niektórych składników pokarmowych – np. laktozy.1
Sposoby na biegunkę i odwodnienie
Biegunka zazwyczaj ma przebieg samoograniczający się, zatem ustępuje sama. Podczas jej trwania ważne jest przede wszystkim odpowiednie nawodnienie organizmu oraz utrzymanie właściwej równowagi elektrolitowej. W praktyce oznacza to regularne spożywanie płynów, a szczególnie doustnych płynów nawadniających (ORS), które zawierają niezbędne sole mineralne (np. sód i potas) oraz glukozę. Takie preparaty pomagają szybko uzupełnić utracone płyny i zapobiec odwodnieniu. Sposoby na biegunkę obejmują także m.in. stosowanie leków przeciwbiegunkowych i trzymanie diety lekkostrawnej.1
Jak powstrzymać biegunkę? Rekomendowane preparaty
Biegunka potrafi zaskoczyć w najmniej odpowiednim momencie – na urlopie, w pracy, a czasem nawet podczas sobotniego sprzątania. Zamiast jednak panikować, warto wiedzieć, po jakie preparaty sięgnąć, by szybko wrócić do formy.
Leki przeciwbiegunkowe – kiedy i jakie stosować?
Nie każda biegunka wymaga farmakologicznych rozwiązań. Jeśli jednak objawy są uciążliwe i nie towarzyszą im alarmujące sygnały, jak gorączka, krew w stolcu czy silny ból brzucha – można rozważyć preparaty zwalniające motorykę jelit lub działające antysekrecyjnie.
- Loperamid to jeden z najczęściej wybieranych leków na biegunkę u dorosłych. Jego głównym zadaniem jest spowolnienie zbyt intensywnej pracy jelit. Hamuje nadmierne ruchy jelit, dając organizmowi czas na wchłonięcie wody i elektrolitów. Dodatkowo, choć w mniejszym stopniu, ogranicza wydzielanie płynów do światła jelita. Leczenie rozpoczyna się od dawki 4 mg, a następnie przyjmuje się 2 mg po każdym kolejnym luźnym stolcu – ale nie więcej niż 8 mg na dobę.
- Racekadotryl to lek przeciwbiegunkowy, który pomaga zmniejszyć wydzielanie wody i elektrolitów w jelitach, ale nie wpływa na ich perystaltykę. Diosmektyt to naturalna glinka, która nie wpływa na ruchy jelit, ale wiąże toksyny i inne substancje drażniące. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych, może znacząco skrócić czas trwania biegunki – nawet o kilkanaście godzin.2
Probiotyki
Probiotyki to żywe mikroorganizmy, które wspierają zdrowie jelit. Ich właściwości zależą od konkretnego szczepu.Najlepiej przebadane i rekomendowane przez probiotyki to:2
- Saccharomyces boulardii,
- Lactobacillus rhamnosus GG,
- Lactobacillus reuteri,
- Lactobacillus acidophilus.
Dieta i domowe sposoby na biegunkę
Biegunka to sygnał, że układ pokarmowy potrzebuje odpoczynku i regeneracji. Odpowiednio dobrana dieta może skrócić czas trwania objawów, zmniejszyć ryzyko powikłań oraz przywrócić równowagę wodno-elektrolitową. Pamiętaj, aby była ona dostosowana do wieku. W pierwszej kolejności zadbaj o nawodnienie, a następnie – wprowadzać stopniowo lekkostrawne posiłki które nie będą dodatkowo obciążać jelit3.
Nawodnienie – fundament powrotu do zdrowia
Podczas biegunki organizm traci znaczne ilości wody i elektrolitów, a to może prowadzić do odwodnienia. Ważne jest więc systematyczne uzupełnianie płynów – najlepiej małymi porcjami, ale regularnie i przez cały dzień. Zaleca się spożywanie co najmniej 1,5 do 2 litrów płynów dziennie. Warto sięgać po:3
- nieosłodzoną czarną herbatę,
- napary z suszonych jagód,
- wodę niegazowaną,
- rozcieńczony sok pomidorowy (to też naturalne źródło potasu).
Niewskazane są napoje gazowane, kawa, soki owocowe oraz płyny zawierające słodziki takie jak sorbitol i ksylitol – mogą one nasilać objawy biegunki.
Co na biegunkę można jeść?
W trakcie ostrej biegunki dieta powinna być dostosowana do wieku i aktualnych potrzeb organizmu. Nie musisz wprowadzać radykalnych zmian, ale ważne jest, by nie przeciążać przewodu pokarmowego i jednocześnie zadbać o pełnowartościowe posiłki.
Zamiast surowych warzyw i owoców – sięgaj po ich gotowane lub pieczone wersje, np. gotowaną marchew czy pieczone jabłka. Alternatywą dla potraw smażonych mogą być dania gotowane w wodzie i na parze, pieczone w folii, naczyniu żaroodpornym czy pergaminie lub duszone bez tłuszczu. Produkty pełnoziarniste, takie jak pieczywo, makarony czy ryże zamień na jasne. Gruboziarniste kasze, np. bulgur czy pęczak – zastąp drobnymi, jak kuskus czy kasza manna. Nie musisz rezygnować także z produktów mlecznych. Wystarczy, że zamienisz je na alternatywy o niskiej zwartości tłuszczu i bez dodatku cukru. Sięgaj po mleko, jogurt naturalny czy kefir do 2%. Wybierz mozzarellę light zamiast żółtego sera i serów pleśniowych. Podobnych wyborów dokonuj podczas wprowadzania do menu dań mięsnych. W przeciwieństwie do tłustej golonki, karkówki czy żeberek, korzystniejszą opcją jest chude mięso z królika, drobiowe lub cielęce. Ryby, natomiast, wybieraj dowolnie: morskie, słodkowodne, tłuste i chude). Zadbaj jednak o to, aby nie były panierowane, wędzone, w oleju czy w konserwie.
Biegunka u dzieci – domowe sposoby
Domowe sposoby na rozwolnienie u dzieci obejmują trzy zasady: nawadnianie, żywienie i obserwacja.
Po pierwsze, należy regularnie podawać dziecku płyny – najlepiej doustne płyny nawadniające z apteki, ale też wodę, lekko posoloną zupę czy kompot jabłkowy. Unikaj soków, coli i innych słodzonych napojów – mogą pogorszyć sytuację.
Po drugie, nie wolno głodzić dziecka. Powinno jeść jak zwykle – tylko częściej i w mniejszych porcjach. Niemowlęta karmione piersią nadal mogą być karmione bez zmian.
Po trzecie, warto obserwować, czy nie pojawiają się oznaki odwodnienia (np. suchy język, brak łez, rzadkie oddawanie moczu). Nie podawaj na własną rękę żadnych preparatów. . Wyjątkiem są probiotyki o udokumentowanych właściwościach (np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii)2 oraz niektóre leki przeciwbiegunkowe, takie jak racekadotryl. Pamiętaj jednak, aby stosować się do zaleceń producenta.
W razie wątpliwości – lepiej skontaktuj się z lekarzem, zwłaszcza jeśli biegunka trwa długo, pojawi się krew w stolcu, gorączka, silne wymioty lub dziecko wydaje się osłabione.
Co na biegunkę szkodzi? Tego staraj się unikać
Podczas biegunki warto unikać produktów, które obciążają układ pokarmowy lub nasilają objawy. Niewskazane są potrawy smażone, tłuste, wędzone, surowe warzywa (zwłaszcza kapusta, cebula, papryka), produkty pełnoziarniste, owoce bogate we fruktozę (np. śliwki, gruszki, winogrona), rośliny strączkowe, orzechy i pestki. Mleko i produkty zawierające laktozę również mogą powodować problemy – nawet u osób, które zazwyczaj je tolerują. W takiej sytuacji lepiej sięgnąć po produkty bezlaktozowe lub niesłodzone napoje roślinne.
Dieta to jednak tylko część procesu zdrowienia. Biegunka często wiąże się ze stresem, dlatego w czasie rekonwalescencji warto ograniczyć wysiłek fizyczny, zadbać o sen, unikać stresujących sytuacji i zmniejszyć spożycie kofeiny. Takie całościowe podejście przyspieszy powrót do dobrej kondycji.3
Źródła:
1Wiercińska M., Biegunka (rozwolnienie) – objawy, przyczyny, leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50644,biegunka [Dostęp online: 01.04.2025]
2Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy 10.1 (2018): 14-22.
3Biegunka, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2023/11/zalecenia_dietetycy_biegunka-28.11.2023.pdf
