Jakie są objawy odwodnienia organizmu u dzieci i dorosłych?

Rola wody w organizmie człowieka

Woda jest niezbędna do prawidłowej pracy wszystkich komórek ciała i bierze udział w wielu podstawowych procesach fizjologicznych. Pomaga w utrzymaniu optymalnej temperatury ciała poprzez pocenie się, wspiera produkcję hormonów i neuroprzekaźników, a także umożliwia prawidłowe funkcjonowanie stawów. Jest też niezbędna do usuwania zbędnych produktów przemiany materii przez układ moczowy i wypróżnienia, a także uczestniczy w produkcji płynów ochronnych, takich jak płyn mózgowo-rdzeniowy. Codzienne nawadnianie jest więc niezbędne, by zapewnić organizmowi odpowiednie warunki do prawidłowego funkcjonowania¹.

Jakie jest zapotrzebowanie organizmu na wodę?

Zapotrzebowanie na wodę u człowieka zależy głównie od wieku, płci, stylu życia i stanu zdrowia. Dorośli powinni spożywać 2-2,5 l płynów dziennie, a w przypadku osób aktywnych zapotrzebowanie może wzrosnąć nawet do 10 l. Dzieci i młodzież potrzebują odpowiednio 2,6 l (chłopcy) i 1,8 l (dziewczynki) dziennie. Wzrost zapotrzebowania występuje u diabetyków, przy schorzeniach tarczycy, biegunkach, wymiotach oraz w przebiegu gorączki².

Odwodnienie – co oznacza i jakie są jego rodzaje?

Odwodnienie to stan, który występuje wówczas, gdy organizm traci zbyt dużo wody i elektrolitów, niezbędnych do utrzymania równowagi ciała. Jest szczególnie groźne dla dzieci, ponieważ u nich procesy utraty płynów zachodzą szybciej niż u dorosłych. W zależności od rodzaju zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej, wyróżnia się trzy główne rodzaje odwodnienia³:

• odwodnienie hipertoniczne – charakteryzuje się większą utratą wody niż elektrolitów;
• odwodnienie hipotoniczne – występuje wówczas, gdy utrata elektrolitów jest większa niż utrata wody;
• odwodnienie izotoniczne – zachodzi w sytuacji, gdy utrata wody oraz elektrolitów jest równomierna.

Odwonienie najczęściej jest następstwem biegunek, wymiotów i gorączki, choć bywa skutkiem intensywnego pocenia się – np. w wyniku upałów lub aktywności fizycznej³.

Jakie są pierwsze oznaki odwodnienia i jak je rozpoznać?

Odwodnienie objawia się na różne sposoby, zależnie od wieku i stanu organizmu. Pierwsze oznaki odwodnienia mogą obejmować silne pragnienie, suchość skóry i błon śluzowych, zmniejszenie ilości oddawanego moczu, zmęczenie oraz ból głowy. W miarę pogłębiania się odwodnienia dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego, przyspieszonego bicia serca, a także do dezorientacji, apatii czy utraty przytomności. U dzieci objawy są podobne, ale w przypadku niemowląt i małych dzieci odwodnienie rozwija się dynamiczniej¹.

Objawy odwodnienia organizmu u dziecka

U dzieci odwodnienie może rozwijać się szybko i często wymaga natychmiastowej interwencji. W zależności od stopnia odwodnienia wyróżnia się trzy fazy¹.

1. Minimalne odwodnienie objawia się subtelnymi i trudnymi do zauważenia symptomami. Dziecko jest w dobrym kontakcie, chętnie pije płyny, a jego błony śluzowe są wilgotne. Skóra pozostaje elastyczna, a mocz oddawany jest w normalnej lub nieznacznie mniejszej ilości. Tętno jest dobrze wyczuwalne, a ręce i stopy są ciepłe. W tym stanie następuje utrata masy ciała do 3%.
2. Umiarkowane odwodnienie  powoduje, że dziecko staje się osłabione i rozdrażnione, odczuwa wzmożone pragnienie, a jego błony śluzowe zaczynają wysychać. Kończyny stają się chłodne, skóra traci elastyczność, a fałd skórny prostuje się wolniej. Mocz jest oddawany w mniejszych ilościach, a utrata masy ciała wynosi od 3 do 9%.
3. Ciężkie odwodnienie to poważny stan, w którym maluch jest osłabiony, senny lub wręcz nieprzytomny. Dziecko niechętnie pije płyny, a jego tętno jest słabo wyczuwalne. Gałki oczne są głęboko zapadnięte, skóra mało elastyczna, a fałd skórny rozprostowuje się dłużej niż 2 sekundy. Dziecko prawie nie oddaje moczu, a jego kończyny są zimne. Utrata masy ciała przekracza 9%.

Odwodnienie – objawy u osób dorosłych

Objawy odwodnienia u osób dorosłych są różnorodne i pojawiają się etapami. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej manifestują się poprzez¹:

• silne pragnienie;
• ból głowy;
• zmęczenie;
• suchość błon śluzowych (suche usta, język);
• suchą skórę o obniżonej elastyczności.

Co więcej, osoba odwodniona może oddawać mniej moczu i zwykle jest on ciemniejszy. Czasami zauważalne jest obniżone ciśnienie tętnicze, tachykardia, drżenia i skurcze mięśni. W zaawansowanych przypadkach może wystąpić dezorientacja, apatia czy nawet utrata przytomności.

Odwodnienie organizmu – objawy u osób starszych

U osób starszych odwodnienie może przebiegać w sposób mniej charakterystyczny, ponieważ często nie odczuwają one pragnienia w takim stopniu, jak osoby młodsze. W rezultacie, mimo że ich organizm potrzebuje płynów, nie odczuwają pragnienia. Objawy odwodnienia u osób starszych nie ograniczają się tylko do tych typowych, jak suchość skóry czy zmniejszenie ilości moczu, a często dochodzą do tego problemy ze strony układu nerwowego. Seniorzy mogą stawać się spowolnieni lub przeciwnie – nadmiernie pobudzeni. Dodatkowo mogą występować zaburzenia orientacji, trudności w mówieniu, problemy z koordynacją ruchową, a także senność, która w skrajnych przypadkach prowadzi do utraty przytomności¹.

Jak zapobiec odwodnieniu?

Aby zapobiec odwodnieniu, dbaj o odpowiednią ilość płynów. W upalne dni pamiętaj, aby zwiększyć spożycie wody o 250 ml na każdy stopień powyżej 37°C. Oprócz napojów możesz spożywać owoce i warzywa, które zawierają dużą ilość wody, np. arbuz, truskawki, ogórki czy pomidory³.

Jak postępować w przypadku odwodnienia?

Odwodnienie bywa następstwem nie tylko biegunek czy wymiotów, ale też wysokich temperatur czy intensywnej aktywności, połączonej z niewystarczającym spożyciem płynów. Dlatego zawsze pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu –  korzystniej jest zapobiegać, niż leczyć.  A jeśli już do odwodnienia dojdzie, należy zapobiegać dalszej utracie wody i uzupełniać jej niedobory. W lekkich przypadkach wystarczy spożywanie wody lub niesłodzonej herbaty oraz doustnych płynów nawadniających. W sytuacji zaawansowanego odwodnienia konieczne może być podanie płynów dożylnie – pod nadzorem medycznym³.

Źródła:

1. Wiercińska M., Kudłacz P., Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/344290,objawy-odwodnienia-u-dzieci-i-doroslych [Dostęp online: 01.04.2025]
2. Frączek P., Gospodarka wodno-elektrolitowa organizmu, profilaktyka odwodnienia i strategie prawidłowego nawadniania sportowców, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/sport/107981,gospodarka-wodno-elektrolitowa-organizmu-profilaktyka-odwodnienia-i-strategie-prawidlowego-nawadniania-sportowcow [Dostęp online: 01.04.2025]
3. Odwodnienie organizmu – objawy i leczenie. #latozsanepidem, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie: https://www.gov.pl/web/psse-szczecin/odwodnienie-organizmu–objawy-i-leczenie-latozsanepidem [Dostęp online: 01.04.2025]