Ostra biegunka – przyczyny, objawy towarzyszące i postępowanie

Ostra biegunka – kiedy o niej mowa?

Według definicji WHO biegunka to sytuacja, w której oddaje się co najmniej trzy płynne stolce w ciągu doby. W zależności od długości trwania objawów wyróżnia się trzy kategorie¹:

• ostra biegunka, która trwa do dwóch tygodni;
• biegunka przetrwała, występująca przez okres od dwóch do czterech tygodni;
• biegunka przewlekła, gdy objawy utrzymują się dłużej niż miesiąc.

W przypadku, gdy występuje jednocześnie nagły ostry ból brzucha i biegunka, sytuacja może Cię szczególnie zaniepokoić, a przyczyny tego problemu bywają różnorodne.

Przyczyny ostrej biegunki

Badania pokazują, że u około połowy pacjentów z ostrą biegunką przyczyną jest infekcja. Oznacza to, że problem zaczyna się wówczas, gdy do organizmu dostaje się wirus, bakteria lub inny chorobotwórczy drobnoustrój, np. pasożyt. Ostra biegunka najczęściej ma charakter samoograniczający się, choć trzeba ją odróżnić od nieswoistych chorób zapalnych jelit, nietolerancji pokarmowych oraz biegunek polekowych¹.

Wirusy – najczęstsza przyczyna ostrej biegunki

Wirusy są najczęstszą przyczyną biegunki, szczególnie u dzieci. Wirusy, takie jak noro-, kalici- czy rotawirusy, wywołują stan zapalny błony śluzowej jelit, który skutkuje zwiększoną perystaltyką oraz utratą płynów¹.

Biegunka o podłożu bakteryjnym

Bakterie, choć występują rzadziej niż wirusy, również mogą wywoływać ostrą biegunkę. Najczęściej spotykaną bakterią jest Salmonella. Jednak w niektórych krajach coraz częściej odnotowuje się zakażenia spowodowane przez Campylobacter jejuni. Bakterie te mogą uszkadzać wyściółkę jelit¹.

Pasożyty i inne patogeny

W sporadycznych przypadkach ostra biegunka może być wywołana przez pasożyty jelitowe lub pierwotniaki, na przykład Giardia lamblia. Choć zakażenia pasożytnicze są mniej powszechne, mogą występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Objawy są podobne do zakażeń wirusowych, jednak często charakteryzują się przedłużającym przebiegiem i nasilonym odwodnieniem¹.

Jak dochodzi do zakażenia?

Infekcyjne biegunki często pojawiają się jako skutek nieprzestrzegania zasad higieny. Patogeny mogą przenosić się drogą fekalno-oralną. Oznacza to, że mogą dostać się do organizmu przez spożycie skażonej wody lub jedzenia.

Ostra biegunka infekcyjna częściej występuje u osób mających kontakt z chorymi lub nosicielami oraz przy niedostatecznej higienie rąk. Ryzyko zwiększa spożywanie skażonej żywności i wody, zwłaszcza surowych jaj, majonezu, niedogotowanego mięsa, drobiu, mleka i owoców morza. Ponadto zagrożenie rośnie podczas antybiotykoterapii, która może zaburzać florę jelitową, a także w czasie podróży do krajów rozwijających się i w obszary, w których występują choroby takie jak cholera.

Na pojawienie się rozwolnienia szczególnie narażone są osoby z osłabioną odpornością, chorobami przewlekłymi, niedożywione oraz kobiety w ciąży. Na przebieg infekcji wpływają również czynniki genetyczne i wiek².

Co oznacza ostra biegunka z wymiotami i innymi objawami?

Ostra biegunka z wymiotami często wskazuje na infekcyjny nieżyt żołądkowo-jelitowy, w którym początkowo dominują nagłe wymioty, a następnie pojawia się wodnista biegunka. Tego typu zakażenia mogą prowadzić do znacznego odwodnienia, szczególnie w ciężkich przypadkach. Jeśli biegunce towarzyszy krew w stolcu oraz kurczowy ból brzucha, może to oznaczać zapalenie jelita grubego, np. w przebiegu czerwonki bakteryjnej lub pełzakowej. Inne objawy ostrej biegunki mogą obejmować gorączkę, bóle brzucha, wzdęcia, nudności oraz bolesność przy ucisku jamy brzusznej. W skrajnych przypadkach, zwłaszcza przy silnym odwodnieniu, mogą pojawić się zaburzenia świadomości^1,2.

Mechanizmy powstawania ostrej biegunki

Istnieją dwa główne mechanizmy, wskutek których zakażenie wywołuje biegunkę:

• w pierwszym przypadku, nazywanym biegunka sekrecyjną, drobnoustroje lub ich toksyny powodują, że komórki jelitowe wydzielają nadmiar wody i elektrolitów; w rezultacie stolce są bardzo płynne i obfite.
  
  
• w drugim przypadku, zwanym biegunka zapalną, drobnoustroje wnikają do komórek jelitowych, powodując uszkodzenia i reakcję zapalną; wówczas może pojawić się gorączka, ostry ból brzucha i biegunka z krwią².

Co na ostrą biegunkę u dorosłego? Co stosować, jak postępować i leczyć?

W codziennej praktyce klinicznej często pojawia się pytanie: co na ostrą biegunkę można przyjmować, aby złagodzić objawy? Gdy pojawia się ostry ból brzucha i biegunka, podstawą leczenia jest szybkie nawodnienie organizmu, zarówno poprzez doustne płyny nawadniające dostępne w aptekach, jak i domowe roztwory przygotowywane według zaleceń¹.

Nagły ostry ból brzucha i biegunka – kiedy konieczna jest pomoc medyczna?

W sytuacji, gdy oprócz biegunki pojawia się nagły ostry ból brzucha, zwróć szczególną uwagę na to, czy występują inne niepokojące objawy, np. gorączka czy krew w stolcu. Ostry ból brzucha i biegunka z krwią mogą świadczyć o cięższym przebiegu zakażenia, które wymaga szybkiej interwencji medycznej. W takich przypadkach niezbędne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych, w tym badania próbki stolca, które pozwala na ustalenie przyczyny biegunki i wdrożenie odpowiedniego leczenia¹.

Źródła:

1. Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy 10.1 (2018): 14-22.
2. Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer-Stępniewska, Jacek Mrukowicz, Ostra biegunka infekcyjna, Medycyna Praktyczna, Interna – Mały Podręcznik: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.24.1. [Dostęp online: 02.03.2025]