Czym jest biegunka?
Dla większości ludzi prawidłowa częstość wypróżnień mieści się w zakresie 1-3 dni do 3 razy dziennie. Gdy liczba wypróżnień wzrasta i stolce stają się nadmiernie wodniste, mówimy o biegunce (rozwolnieniu). To stan, w którym dochodzi do częstego oddawania stolca o nadmiernie luźnej konsystencji – może być półpłynny, płynny lub wodnisty. Zazwyczaj występuje co najmniej 3 razy na dobę1.
Rodzaje biegunek
Biegunka może być krótkotrwała i samoistnie ustępować lub mieć charakter przewlekły, wskazując na poważniejsze problemy. W zależności od mechanizmu powstawania wyróżnia się1:
- biegunkę osmotyczną – jest wywołana przez substancje, które zatrzymują wodę w jelicie i wpływają na zwiększenie objętości stolca, np. po spożyciu produktów z sorbitolem lub po niektórych lekach przeczyszczających;
- biegunkę wydzielniczą – wynika z aktywnego wydzielania dużych ilości wody i soli do jelita i może być spowodowana np. infekcjami bakteryjnymi czy toksynami;
- biegunkę zapalną – powodowana jest przez uszkodzenie nabłonka jelitowego, np. w przebiegu nieswoistych stanów zapalnych jelit lub zakażeń bakteryjnych;
- biegunkę tłuszczową – występuje w sytuacji, gdy organizm nie trawi lub nie wchłania tłuszczów.
W zależności od czasu trwania, biegunki dzieli się na ostre, przetrwałe i przewlekłe2.
Ostra biegunka – przyczyny
Ostra biegunka to stan charakteryzujący się nagłym wystąpieniem luźnych lub wodnistych stolców, trwającym do 14 dni. Najczęściej ostra biegunka wynika z infekcji i ma charakter samoograniczający się. Odpowiedzialne za nią są:
- wirusy, takie jak rotawirusy, norowirusy czy adenowirusy;
- bakterie, takie jak Salmonella, Escherichia coli (E. coli), Shigella czy Campylobacter;
- zatrucia pokarmowe, będące następstwem spożycia żywności zanieczyszczonej toksynami bakteryjnymi;
- pasożyty, takie jak Giardia lamblia lub Entamoeba histolytica.
Niezakaźne przyczyny biegunek o ostrym przebiegu obejmują nietolerancje pokarmowe, np. nietolerancję laktozy. Problem może wynikać także z działania niepożądanego niektórych leków – np. antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz środków przeczyszczających. Co więcej, silny stres, lęk lub choroby zapalne jelit mogą być wyzwalaczami epizodów ostrego rozwolnienia2.
Ile trwa biegunka przetrwała?
Biegunka przetrwała trwa od 2 do 4 tygodni. Jest rodzajem zaburzenia trawienia, które może mieć zarówno przyczyny infekcyjne, jak i nieinfekcyjne. W przypadku biegunki trwającej dłużej niż 2 tygodnie, lista potencjalnych przyczyn rozrasta się i obejmuje zarówno zmiany organiczne, jak zapalenie jelit, jak i zaburzenia czynnościowe, takie jak zespół jelita drażliwego. Biegunka przetrwała, podobnie jak inne rodzaje rozwolnienia, może występować jako pojedynczy objaw, ale zdarza się, że towarzyszą jej dodatkowe symptomy, takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączka oraz ogólne rozbicie3.
Przewlekła biegunka – kiedy o niej mowa?
Przewlekła biegunka to stan, w którym występują luźne lub wodniste stolce przez ponad 30 dni2. Rzadko jest wynikiem infekcji, choć mogą one wystąpić u osób z obniżoną odpornością. Diagnostyka wymaga dokładnej analizy objawów, stylu życia pacjenta i chorób współistniejących. W większości przypadków przewlekła biegunka jest związana z chorobami układu pokarmowego, takimi jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rak jelita grubego oraz zespół jelita drażliwego 1.
Inne przyczyny powodujące częste biegunki obejmują czynniki dietetyczne, metaboliczne i farmakologiczne (np. środki przeczyszczające, leki zobojętniające kwas solny czy niesteroidowe leki przeciwzapalne). Podobny efekt mogą wywołać substancje słodzące, np. sorbitol, mannitol i ksylitol, a także zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, takie jak nietolerancja laktozy czy celiakia. Częste biegunki o charakterze przewlekłym mogą być wywołane także przez toksyny, nadużywanie alkoholu, zatrucie arszenikiem oraz zaburzenia hormonalne, np. nadczynność tarczycy1.
Grypa żołądkowa – jak ją rozpoznać?
Ostra biegunka wirusowa, potocznie określana jako „grypa żołądkowa” lub „grypa jelitowa”, objawia się nagłym wystąpieniem biegunki i/lub wymiotów, którym mogą towarzyszyć objawy takie jak gorączka, nudności, bóle brzucha, brak apetytu i ogólne złe samopoczucie. W odróżnieniu od biegunek bakteryjnych – stolce są wodniste, obfite i zazwyczaj nie zawierają śluzu czy krwi4.
Biegunka u dziecka – jak powstępować?
Biegunka u dziecka zwykle mija samoistnie w ciągu kilku dni, jednak ważna jest odpowiednia opieka nad maluchem. Przede wszystkim zadbaj, by dziecko spożywało odpowiednią ilość płynów – pozwoli to zapobiec groźnemu odwodnieniu. Podawaj dziecku przegotowaną wodę, doustne płyny nawadniające – dostosowane do wieku maluchaelektrolity, herbatę lub zupy.
Dostosuj ilość płynów nawadniających do wieku dziecka:
- poniżej 2. roku życia do 1/2 szklanki po każdym wypróżnieniu,
- 2-10 lat – do 1 szklanki,
- starsze dzieci i dorośli – bez ograniczeń.
Jeśli nie masz doustnych płynów nawadniających, przygotuj roztwór: 6 łyżeczek cukru i 1 łyżeczkę soli w 1 litrze wody. Obserwuj objawy odwodnienia (niepokój, sucha skóra, zapadnięte oczy) i skontaktuj się z lekarzem, jeśli wystąpią5.
Co na biegunkę warto mieć w pogotowiu?
Zarówno w domowej apteczce, jak i przy planowaniu podróży, uwzględnij kilka produktów, które pomagają złagodzić objawy biegunki i przyspieszyć powrót do zdrowia. Przede wszystkim zadbaj o roztwory nawadniające i probiotyki, które wspomagają odbudowę mikroflory jelitowej.
W przypadku dorosłych preferowanym lekiem jest dostępny bez recepty loperamid. Preparat ten działa poprzez spowolnienie perystaltyki jelit, przyczynia się do zmniejszenia wydzielania wody i elektrolitów oraz pomaga w kontrolowaniu nietrzymania stolca. Innym lekiem antysekrecyjnym, który jest uznawany za bezpieczny także dla dzieci, jest racekadotryl. Jego działanie polega na hamowaniu nadmiernego wydzielania wody i elektrolitów do światła jelita bez wpływu na motorykę przewodu pokarmowego. Z kolei diosmektyt może być stosowany także u dzieci. To naturalna glinka, która wykazuje zdolność do wiązania toksyn i wpływa na skrócenie czasu trwania biegunki 2.
Źródła:
1Wiercińska M., Biegunka (rozwolnienie) – objawy, przyczyny, leczenie, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50644,biegunka [Dostęp online: 01.04.2025]
2Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy 10.1 (2018): 14-22.
3Przybylska-Feluś M., Co należy jeść i pić, żeby powstrzymać długo trwającą biegunkę?, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/77618,co-nalezy-jesc-i-pic-zeby-powstrzymac-dlugo-trwajaca-biegunke [Dostęp online: 01.04.2025]
4Kuchar E., Biegunka wirusowa, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157364,biegunka-wirusowa [Dostęp online: 01.04.2025]
5Co robić, gdy pojawi się biegunka – zalecenia WHO, Medycyna Praktyczna – aktualności na pacjentów: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/lista/77618,co-nalezy-jesc-i-pic-zeby-powstrzymac-dlugo-trwajaca-biegunke [Dostęp online: 01.04.2025]
