Odwodnienie organizmu – na czym polega i jakie są jego rodzaje?
Odwodnienie to stan, w którym organizm traci więcej wody, niż przyjmuje, a jego konsekwencją są zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Wyróżnia się trzy rodzaje odwodnienia:1
- odwodnienie hipertoniczne – gdy ilość utraconej wody jest większa, niż straconych elektrolitów;
- odwodnienie hipotoniczne – w przypadku utraty większej ilości elektrolitów;
- odwodnienie izotoniczne – charakteryzuje się utratą wody i elektrolitów w równych proporcjach.
Przyczyny odwodnienia organizmu
Do odwodnienia może dojść w wyniku nadmiernej utraty płynów lub ich niedostatecznego przyjmowania. Do najczęstszych przyczyn odwodnienia u dzieci i dorosłych należą:2
- biegunki i wymioty, zwłaszcza w przebiegu infekcji wirusowych;
- gorączka, która zwiększa zapotrzebowanie na płyny (każdy stopień powyżej normy to ok. 15% więcej);
- zbyt mała podaż płynów, szczególnie u niemowląt, osób starszych i przewlekle chorych,
- nadmierne pocenie się, np. podczas intensywnego wysiłku fizycznego lub upałów;
- cukrzyca – zwłaszcza nieleczoną lub źle kontrolowaną;
- działanie leków moczopędnych;
choroby przewlekłe, takie jak niewydolność nerek czy choroba Addisona; - utrudniony dostęp do wody, np. z powodu ograniczeń ruchowych lub zaburzeń świadomości;
- nadużywanie alkoholu, które zwiększa utratę płynów.
Niektóre grupy osób są szczególnie narażone na odwodnienie – należą do nich niemowlęta i małe dzieci, osoby starsze oraz przewlekle chore.
Jakie są skutki odwodnienia organizmu?
Skutki odwodnienia zależą od stopnia niedoboru wody i szybkości, z jaką się on rozwija. Już utrata 5-8% w stosunku do całkowitej wody w organizmie może powodować objawy takie jak zmęczenie, ból głowy czy zawroty głowy. Odwodnienie przekraczające 10% prowadzi do zaburzeń świadomości, a powyżej 15% może zagrażać życiu.2
Skutki odwodnienia u dziecka
U najmłodszych odwodnienie może postępować bardzo szybko i powodować poważne zaburzenia ogólnego stanu zdrowia. Skutki odwodnienia u dziecka początkowo manifestują się rozdrażnieniem i apatią. Maluch zwykle ma suchą jamę ustną i oddaje mniej moczu. Wraz z pogłębianiem się odwodnienia skóra staje się chłodna, traci elastyczność, a dziecko może być senne lub nawet nieprzytomne. Często podczas płaczu nie pojawiają się łzy, a oczy są zapadnięte.
Utrata wody, która przekracza 9% masy ciała, stanowi stan zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji medycznej. W ciężkim odwodnieniu dochodzi do zaburzeń krążenia, pracy serca i oddychania2, a konsekwencje odwodnienia mogą być tragiczne.
Konsekwencje odwodnienia u dorosłych
Odwodnienie u dorosłych może rozwijać się stopniowo lub postępować gwałtownie – w zależności od przyczyny i ogólnego stanu zdrowia. Jednym z pierwszych sygnałów ostrzegawczych jest silne uczucie pragnienia, które stanowi naturalny mechanizm obronny organizmu. Wraz z utratą płynów pojawiają się także inne dolegliwości, takie jak ból głowy i narastające zmęczenie. Osoba odwodniona może mieć spierzchnięte usta, suchy język i wyraźnie wysuszone błony śluzowe jamy ustnej. Następnie skóra staje się sucha i traci elastyczność – po naciśnięciu może się wolniej prostować, a niekiedy wygląda na zwiotczałą.
Częstym objawem jest także zmniejszenie ilości wydalanego moczu, który może mieć bardzo ciemny kolor, a w cięższych przypadkach dochodzi wręcz do jego zatrzymania. Obniżone ciśnienie tętnicze i przyspieszona akcja serca (tachykardia) to wyraźne oznaki tego, że układ krążenia próbuje zrekompensować niedobór płynów.
U niektórych osób odwodnienie objawia się również drżeniem lub bolesnymi skurczami mięśni, a także zaczerwienieniem skóry. W skrajnych przypadkach odwodnienie prowadzi do utraty przytomności i wymaga pilnej interwencji medycznej.2
Skutki odwodnienia u starszych osób
Skutki odwodnienie u starszych osób bywają mniej typowe, przez co trudniejsze do zidentyfikowania. Mogą pojawić się symptomy związane ze stanem psychicznym lub objawy neurologiczne.
Konsekwencje odwodnienia mogą obejmować zaburzenie świadomości, przejawiające się dezorientacją.2 Często jest to mylone z objawami demencji lub innymi chorobami wieku podeszłego, dlatego mogą być bagatelizowane.3 Ponadto, osoby starsze mogą skarżyć się na bóle i zawroty głowy, a także na uczucie „mgły” przed oczami, które zwykle przypisuje się problemom ze wzrokiem, a nie niedoborowi płynów. Wszystkie te objawy są subtelne i mogą zostać przeoczone. Ważne jest zatem, aby skutecznie zapobiegać odwodnieniu – zarówno podczas upałów, jak i problemów ze strony układu pokarmowego.3
Jak zapobiegać i leczyć odwodnienie?
Aby zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu i uniknąć odwodnienia, przestrzegaj kilku prostych zasad:
- pij regularnie – codziennie spożywaj co najmniej 2-2,5 litra płynów na dobę i staraj się pić wodę mniejszymi porcjami, ale przez cały dzień;
- sięgaj po owoce i warzywa bogate w wodę, takie jak arbuz, truskawki, melon, pomarańcze i grejpfruty;
- unikaj nadmiaru kawy i herbaty, które działają moczopędnie;
- zwiększ spożycie płynów w upały – w czasie gorących dni wypijaj dodatkowe 250 ml na każdy stopień powyżej 37°C.
Gdy już dojdzie do odwodnienia, leczenie również polega na uzupełnieniu płynów. Rekomendowane są wówczas także doustne płyny nawadniające dostępne w aptekach, a w cięższych przypadkach konieczne może być nawadnianie dożylne.1
Źródła:
1 Odwodnienie organizmu – objawy i leczenie. #latozsanepidem, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinie: https://www.gov.pl/web/psse-szczecin/odwodnienie-organizmu–objawy-i-leczenie-latozsanepidem [Dostęp online: 10.04.2025]
2 Wiercińska M., Kudłacz P., Objawy odwodnienia u dzieci i dorosłych, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/344290,objawy-odwodnienia-u-dzieci-i-doroslych [Dostęp online: 10.04.2025]
3 UWAGA – Odwodnienie osób starszych #SanepidNaLato, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocławiu: https://www.gov.pl/web/wsse-wroclaw/odwodnienie-latozsanepidem [Dostęp online: 10.04.2025]
